Aktywność fizyczna powinna stanowić integralną część naszego życia. Przez wiele lat błędnie uważano, że osoby chorujące na cukrzycę powinny unikać nadmiernego wysiłku, nie mówiąc już o wyczynowym uprawianiu sportu. Na chwilę obecną istnieje wiele dowodów wskazujących na to, że wysiłek fizyczny stanowi element składowy leczenia cukrzycy. Należy zaznaczyć również, że uczestnictwo dzieci i młodzieży z cukrzycą w zajęciach wychowania fizycznego jest bardzo istotne. Niestety ciągle co piąte dziecko unika tych zajęć.

Aktywność fizyczna a cukrzyca

Korzyści płynące z regularnych ćwiczeń u pacjentów z cukrzycą:

• pomagają w kontroli masy ciała
• zmniejszają ryzyko rozwoju i postępowania powikłań choroby
• wpływają korzystnie na metabolizm
• wpływają pozytywnie na stan emocjonalny

Niestety dotychczas nie znaleziono metody zapobiegania cukrzycy typu 1. Istnieją jednak pewne czynniki, które umożliwiają przebieg tej choroby z resztkową funkcją wydzielniczą trzustki (chodzi o komórki beta wysp trzustki). Jest to ważne, ponieważ utrzymanie nawet minimalnego wydzielania insuliny gwarantuje bardziej stabilny przebieg choroby, a co za tym idzie zmniejszenie powikłań. Okazuje się, że właśnie wysiłek fizyczny jest jednym z tego typu czynników. Dlaczego? Dzięki regularnej aktywności fizycznej organizm wykazuje mniejsze zapotrzebowanie na insulinę. Zaobserwowano również korzystny wpływ na regenerację komórek beta poprzez zmniejszenie stanu zapalnego.

Dlatego należy jednoznacznie stwierdzić, że cukrzyca nie stanowi przeciwwskazania do realizacji celów sportowych. Osoby z tą chorobą to zawodnicy nawet klasy olimpijskiej. Wielu chorych podejmuje nawet skrajne wysiłki takie jak ultramaratony czy zdobywanie najwyższych szczytów górskich. Dla przykładu :

• w lipcu 2017 roku polska grupa 18 chorych z cukrzycą typu 1 weszła roku na najwyższy szczyt Iranu – Damavand (5610 m n.p.m.). To pierwsze w historii wejście tylu chorych z cukrzycą typu 1.
  

• Przemysław Kuświk – drużynowy Mistrz Polski z 2017 roku w kategorii Orlik w kolarstwie torowym

• Gary Hall – amerykański multimedalista w pływaniu

• Michał Jeliński - reprezentant Polski we wioślarstwie, czterokrotny mistrz świata. Złoto wywalczył na Mistrzostwach Świata (2005, 2006, 2007 i 2009 rok), na Igrzyskach Olimpijskich w 2008 w Pekinie i na Mistrzostwach Europy w 2010 roku

Kwalifikacja sportowa osób z cukrzycą

Istnieją jednak pewne procedury i czynniki, które zostały uwzględnione przy wydawaniu licencji sportowca osobie z cukrzycą typu 1. W 2017 roku członkowie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej opracowali zasady kwalifikacji chorych na cukrzycę typu 1 do uprawiania sportu wyczynowego. 

Cukrzyk, który chce wyczynowo uprawiać sport:

• powinien posiadać dużą wiedzę i jednocześnie umiejętności w zakresie realizowanej insulinoterapii
• jest zobligowany do systematycznej, minimalnie 6 - ścio krotnej kontroli glikemii na dobę, z dodatkowymi pomiarami podczas treningów i zawodów

Ponadto metodą polecaną dla sportowców jest leczenie za pomocą pompy insulinowej, dzięki której podawanie insuliny jest bardziej fizjologiczne.

Hipoglikemia sportowców a zagrożenie dla otoczenia

Jako ciekawostkę należy podać fakt, że istnieją dyscypliny, w których hipoglikemia (rozpoznaje się przy obniżeniu stężenia glukozy we krwi poniżej 70 mg/ dl) stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa zarówno pacjenta jak i otoczenia. Należą do nich sporty: wodne, lotnicze, wspinaczkowe i motorowe. W przypadku pacjenta, który uprawia te dyscypliny obowiązują dodatkowe warunki:

• doskonałe wyedukowanie w zakresie insulinoterapii i osiąganie celów leczenia
• pomiar glikemii do 15 min przed wysiłkiem i jej wartość >/ 120 mg/dl , 
• kontrola glikemii za pomocą glukometru co 60 minut lub rzadziej w przypadku CGM- Ciągłego Monitorowania Glikemii/ lub FGM – Monitorowanie glikemii za pomocą skanowania.

Żywienie sportowca z cukrzycą

Ogólnie rzecz ujmując, dieta sportowca z cukrzycą typu 1 podobna jest w ogólnych zaleceniach do diety osoby bez zaburzeń metabolizmu glukozy. Konieczność podawania egzogennej insuliny powinna zostać uwzględniona w jadłospisie

Dieta sportowca powinna być zbilansowana pod kątem kalorii jak również pod kątem makro i mikroskładników.

W zależności od okresu treningowego należy dopasować odpowiednią ilość białka, tłuszczów i węglowodanów.

Koniecznie należy zadbać o uzupełnienie składników mineralnych, zużywanych podczas treningów w większej ilości czyli o potas, magnez, żelazo, witaminy z grupy B. Zaznaczam, że u osób z hiperglikemią utrata elektrolitów związana jest z nasilonym oddawaniem moczu.

Wskaźnik insulinemiczny

Ostatnimi laty dużo mówi się o wskaźniku insulinemicznym pokarmów. O co chodzi? Węglowodany w różnym stopniu wpływają ilościowo na sekrecję insuliny w zależności od:

• ilości
• indeksu glikemicznego
• zawartości cukrów prostych

Jest on ważny, ponieważ pacjenci muszą określić odpowiednia dawkę insuliny. Od lat zresztą trwają debaty nad istotą uwzględnienia białka i tłuszczu przy ustalaniu wspomnianej dawki.

Dieta sportowca z cukrzycą

Istnieje wiele teorii, ale uśredniając – w diecie sportowca z cukrzycą białko powinno być spożywane w ilości 1,2- 1,6 g/kg/ mc / dobę i pokrywać ok. 20% zapotrzebowania energetycznego. Pamiętajmy, że sporty wytrzymałościowe generują niższe zapotrzebowanie niż sporty siłowe. 80% energii, która nam zostaje pokrywają węglowodany i tłuszcze. 

Węglowodany

Ważny jest tu etap treningu, w jakim znajduje się zawodnik (przygotowawczy, przedstartowy, startowy, regeneracji). Co do węglowodanów to obowiązuje zasada: im większa objętość treningu wytrzymałościowego, tym wyższe dobowe zapotrzebowanie na węglowodany. Te o wysokim indeksie glikemicznym stanowią ważny element w diecie sportowca. Dodatkowe spożycie tego rodzaju węglowodanów jest istotne przy wysiłku dłuższym niż 30 minut i bezpośrednio po zakończeniu długiej i męczącej sesji treningowej. Ilość spożywanych węglowodanów zależy również od czasu jaki minął od ostatniego podania insuliny szybkodziałającej.

Spożywanie węglowodanów szybko wchłaniających w trakcie długiej i intensywnej aktywności oraz tuż po niej jest ważna, gdyż chodzi o dostarczenie „paliwa” aktywnym mięśniom oraz uzupełnienie zapasów węglowodanów w wątrobie i mięśniach. Co ważne – dla osób z cukrzycą taka podaż węglowodanów jest zabezpieczeniem przed hipoglikemią!

Zalecana ilość węglowodanów u sportowca z cukrzycą w zależności od rodzaju treningu

• lekki trening: 3 -5 g/kg mc./dobę
• trening o umiarkowanej intensywności: 5-7 g/kg mc./dobę
• trening o dużej intensywności: 7-10 g/kg mc./dobę
• długi i intensywny wysiłek: >10 g/kg mc./dobę(*)

Elektrolity i witaminy

Każdy sportowiec, szczególnie z cukrzycą musi pamiętać o uzupełnieniu elektrolitów i witamin. Mikro i makroskładniki oraz witaminy zawarte są również w żelach energetycznych, płynach izotonicznych, batonach węglowodanowych czy proteinowych. Osoba chora na cukrzycę musi znać zawartość węglowodanów w takich produktach ze względu na konieczność ustalenia dawki insuliny.

Po treningu bardzo istotne jest uzupełnienie niedoborów płynów i spożycie łatwo przyswajalnego posiłku. Należy też pamiętać, że tempo wychwytu glukozy po aktywności fizycznej jest dwukrotnie szybsze w pierwszych dwóch godzinach po treningu wytrzymałościowym.

Jak widać osoby z cukrzycą nie są wyeliminowane z życia sportowego. Muszą jednak bardziej niż osoby zdrowe zadbać o swoją dietę aby precyzyjnie oszacowywać prawidłowe dawki insuliny.

(*)Dane za: B. Frączek, J.Krzywański, H. Krysztofiak. "Dietetyka sportowa” PZWL, Warszawa 2019.

Zdjęcia: Pixabay, Unsplash